โดยผู้ปฏิบัติเข้าไปสังเกตสภาวะธรรมปัจจุบัน คือ ทางกาย พิจารณา รูปกาย ยืน เดิน นั่ง นอน อิริยาบถต่างๆ และความรู้สึกในกาย เวทนา สังเกตความรู้สึกที่ใจ สุข ทุกข์ หรือไม่สุขไม่ทุกข์ สังเกตอาการปรุงแต่งของจิต  ที่เรียก สังขาร ทั้งความนึกคิด เจตนา ความโลภ ความโกรธ ความหลง ความตั้งมั่น ความไม่ตั้งมั่น ความฟุ้งซ่าน รำคาญ ความหดหู่ ท้อแท้ ความเป็นปิติ ปัสสัทธิ สุข สมาธิต่างๆ ที่เกิดขึ้น ด้วยการพิจารณาอยู่เนืองๆ ทั้งส่วนของเวทนาและสังขารที่ปรุงแต่งจิต  ธรรมชาติที่ปรุงแต่งจิตทั้งหลาย เฝ้าสังเกตการรับรู้จากสิ่งเร้าธรรมชาติที่มากระทบทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ในทวารทั้ง ๖  ในขณะปัจจุบัน เห็นสภาพอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา คือ ความเกิดดับของอารมณ์ปัจจุบัน จนกระทั่งผู้ปฏิบัติมีสติปัญญา สามารถแยกรูปแยกนามได้ เห็นความเกิดดับมากขึ้น ถี่ขึ้น จนกระทั่งรู้ชัดธรรม 

เกิดอาการที่ว่ารู้และเข้าใจรูปกับนามอย่างแจ่มแจ้ง แล้ววางใจเป็นกลางต่อรูปนาม ต่อสังขารทั้งหลาย จนจิตนั้นหลุดพ้นไปตามลำดับ